5-FU (Fluorouracil Injection) là thuốc gì? Công dụng và cách dùng

5-FU còn có một tên gọi là 5-Fluorouracil, thuốc được dùng rộng rãi để điều trị nhiều loại bệnh ung thư khác nhau. Chúng được đề xuất để can thiệp vào quá trình tổng hợp nucleotide và kết hợp vào ADN, từ đó có tác động đột biến lên cả khối u sống và các tế bào khỏe mạnh.

Thông tin thuốc 5-FU

5-FU là một loại thuốc được dùng trong hóa trị. Chúng được dùng để làm chậm sự phát triển của tế bào ung thư và được chỉ định để điều trị cho nhiều loại ung thư như:

• Ung thư vú. 
• Ung thư ruột kết. 
• Ung thư trực tràng. 
• Ung thư tuyến tụy.
• Ung thư dạ dày.

5-FU còn được sử dụng dưới tên thương hiệu như Carac, Tolak và Fluoroplex để điều trị dạ dày sừng quang hoá. Chúng cũng được sử dụng dưới tên thương hiệu Efudex để điều trị ung thư da tế bào đáy. 

Việc thuốc 5-FU có được sử dụng như một phần trong quá trình điều trị ung thư hay không phụ thuộc vào các yếu tố như: loại ung thư, giai đoạn, tuổi tác và sức khoẻ tổng thể của người bệnh.

Tác dụng của thuốc 5-FU

Sau khi uống hoặc bôi tại chỗ, 5-Fu đi vào tế bào thông qua cơ chế vận chuyển thuận lợi và được chuyển đổi thành Fluorodeoxyuridine Monophosphate (FdUMP). FdUMP tạo phức hợp với enzyme Thymidylate Synthase (TS), ức chế sản xuất hợp chất Deoxythymidine Monophosphate (dTMP). 

dTMO cần thiết cho quá trình sao chép và sửa chữa DNA, sự suy giảm hợp chất này dẫn đến sự mất cân bằng của các nucleotide nội bào dẫn đến đứt gãy chuỗi kép trong DNA bởi Enzyme Endonuclease.

Ngoài việc ức chế tổng hợp Thymidylate, 5-FU cũng hoạt động như một chất tương tự Pyrimidine bằng cách kết hợp sai thành RNA và DNA thay cho Uracil hoặc Thymine. Sự hư hại quá lớn của cơ chế sửa chữa DNA do các cơ chế này gây ra cuối cùng dẫn đến cái chết của tế bào.

Việc sử dụng 5-FU tại chỗ đã được chứng minh là có tác dụng gây độc tế bào có chọn lọc đối với da hoạt hoá, giúp da bình thường không bị ảnh hưởng. Cơ chế được đề xuất cho hiện tượng này là ức chế chọn lọc TS ở da Actinic và chỉ ức chế một phần ở da bình thường.

5-FU thể hiện các cơ chế hoạt động khác bao gồm can thiệp vào quá trình xử lý RNA và tăng biểu hiện p53 (một protein quan trọng nằm trong điều hòa chu kì tế bào). Cơ chế mà 5-FU làm tăng biểu hiện p53 có thể đồng thời chịu trách nhiệm về hiệu quả trong điều trị các bệnh về da liễu có biểu hiện p53 bị thay đổi, bao gồm dày sừng hoạt hoá và ung thư biểu mô tế bào vảy.

Cách dùng thuốc Fluorouracil

Phương pháp dùng thuốc Fluorouracil

5-FU có thể được hấp thụ thông qua đường tiêu hoá hoặc tiêm. Nhưng sử dụng thuốc theo đường tiêm được ưu tiên hơn khi điều trị các khối u ác tính nội tạng để tối ưu hoá khả dụng sinh học toàn thân.

5-FU cũng có thể được sử dụng thông qua bolus tĩnh mạch, truyền tĩnh mạch liên tục trong vài ngày và bằng cách truyền kéo dài qua một máy bơm cấp cứu trong một đến hai tuần. Khi tiêm tĩnh mạch, thời gian bán huỷ cuối cùng của 5-FU là khoảng 8 đến 20 phút do sự dị hoá nhanh chóng ở gan.

Thuốc cũng có thể được bôi tại chỗ dưới dạng dung dịch hoặc kem với cường độ thay đổi từ 0,5% đến 5% khi sử dụng lâm sàng với các bệnh da liễu. Với phương thức sử dụng này, sự hấp thụ của thuốc khoảng từ dưới 2% đến 6% nhưng có thể cao hơn tới 75 lần nếu thoa lên vùng da bị bệnh. Bên cạnh thoa lên da, phân phối qua đường nội soi cũng hữu ích cho các tình trạng khác nhau.

Liều dùng thuốc 5-FU

Ung thư vú: 

• 500mg/m2/liều IV cho một liều duy nhất vào ngày 1 và 8 của chu kỳ 28 ngày.

Ung thư dạ dày:

• Bệnh có thể giải quyết: 200mg/m2/24 giờ truyền IV vào các ngày 1 và ngày 21 của chu kỳ 21 ngày. Sử dụng cùng với Cisplatin như một phần của phác đồ hoá trị liều nhiều loại thuốc. 
• Bệnh tiến triển: 750 đến 1000mg/m2/24 giờ truyền IV vào ngày 1 đến ngày 4 của chu kỳ 28 ngày. Sử dụng với Cisplatin.

Ung thư đại trực tràng:

• Chế độ Bolus.
• Chế độ truyền: 400mg/m2/liều IV cho một liều duy nhất vào ngày 1, sau đó 1200 đến 1500mg/m2/24 giờ truyền IV vào ngày 1 đến ngày 4 của phác đồ 14 ngày. Sử dụng với Leucovorin có hoặc không có Irinotecan hoặc Oxaliplatin.

Ung thư tuyến tụy: 

• 400mg/m2/liều IV vào ngày đầu tiên, sau đó 1200mg/m2/24 giờ truyền IV vào ngày 1 và 2 của chu kỳ 14 ngày. Điều trị trong 12 chu kỳ như một phần của phác đồ hoá trị nhiều loại thuốc.

Suy thận không cần điều chỉnh liều, mặc dù bệnh nhân chạy thận nhân tạo nên giảm 50% liều vào những ngày lọc máu. Ở người suy gan, nên thận trọng.

Đối với 5-FU tại chỗ, chế độ dùng thuốc bao gồm:

• Dày sừng hoạt hoá: Bôi dung dịch hoặc kem 5% ngày 2 lần trong 2 đến 4 tuần.
• Ung thư biểu mô tế bào đáy bề mặt: Bôi kem 5% hai lần mỗi ngày trong 3 đến 6 tuần.

Những lưu ý khi sử dụng thuốc 5-FU 

Bệnh nhân cần cân nhắc kỹ hoặc không được sử dụng thuốc trong các trường hợp sau:

• Thiếu hụt Enzym Dihydropyrimidine Dehydrogenase (DPD). Enzyme này chịu trách nhiệm phân huỷ hơn 80% 5-FU thành các chất chuyển hoá không hoạt động về mặt sinh học và sự thiếu hụt có thể dẫn đến độc tính đe doạ tính mạng.
• Chống chỉ định dùng thuốc khi đang cho con bú đối với điều trị 5-FU toàn thân. Tuy nhiên, một số nghiên cứu cho rằng liệu pháp ngắt quãng có thể được thực hiện một cách an toàn. 
• Không chích ngừa bằng vắc-xin sống khi đang điều trị bằng 5-FU trong tối đa 12 tháng sau đó. Thời gian kéo dài tuỳ thuộc vào phương pháp điều trị mà bệnh nhân đang gặp phải.
• Các vắc-xin sống bao gồm rubella, quai bị, sởi, BCG, sốt vàng da và một trong những loại vắc-xin phòng bệnh zona được gọi là Zostavax.

Tác dụng phụ của thuốc 5-FU

Các tác dụng phụ thường gặp của thuốc 5-FU

• Nguy cơ bị nhiễm trùng.
• Bệnh nhân trông nhợt nhạt và có hiện tượng khó thở.
• Xuất hiện hiện tượng chảy máu và bầm tím.
• Có hiện tượng bệnh tiêu chảy.
• Bệnh nhân cảm thấy giống như ốm hoặc bị ốm.
• Làm tăng nồng độ axit uric trong máu.
• Gặp các vấn đề về tim.
• Gây đau miệng và làm cổ họng bị viêm.
• Làm giảm cảm giác ngon miệng khi ăn.
• Có hiện tượng rụng tóc.
• Làm suy nhược cơ thể, bệnh nhân có thể cảm thấy mệt mỏi.
• Gây đau nhức, mẩn đỏ và bong tróc ở lòng bàn tay và lòng bàn chân (đây được coi là hội chứng bàn chân).

Các tác dụng phụ hiếm gặp

• Gặp các vấn đề về mắt như: chuyển động mắt nhanh, viêm nhiễm, tắc ống dẫn nước mắt, mờ mắt, mí mắt quay ra ngoài, chảy nước mắt và có hiện tượng xuất hiện hình ảnh đôi.
• Gây nhức đầu và chóng mặt.
• Gây run rẩy, cứng khớp và di chuyển chậm (đây được gọi là triệu chứng của bệnh Parkinson).
• Xuất hiện hiện tượng tăng trương lực cơ của bàn chân và bàn chân khiến chứng bị cứng.
• Làm cho bệnh nhân khó ngủ.
• Làm tụt huyết áp.
• Gây tổn thương gan.
• Xuất hiện các vấn đề về da như: phát ban, khô da, tăng nhạy cảm với ánh nắng, nổi mề đay và sạm da.
• Xuất hiện các vấn đề về móng như: dày lên, đau, thay đổi màu sắc của móng và lớp móng. 

Tương tác của thuốc Fluorouracil

Những thuốc có thể dùng kết hợp với thuốc 5-FU

Thuốc 5-FU có thể được dùng chung với các loại thuốc khác, trong đó có:

• 43 loại có tương tác thuốc ở mức độ nặng.
• 137 trường hợp tương tác ở mức độ vừa.
• 18 loại có tượng tác ở mức độ nhẹ.

Những thuốc cần cân nhắc khi sử dụng với thuốc 5-FU

• Adalimumab: Khi 5-FU được sử dụng kết hợp với thuốc Adalimumab sẽ làm tăng nguy cơ nhiễm trùng, tình hình có thể dẫn đến nghiêm trọng và ảnh hưởng đến tính mạng bệnh nhân.
• Deferiprone: Nếu thuốc được sử dụng kết hợp với 5-FU sẽ làm giảm số lượng bạch cầu và gây hại đến chức năng tủy xương.
• Mitomycin: Khi sử dụng Mitomycin cùng với thuốc Fluorouracil sẽ làm tăng nguy cơ mắc hội chứng huyết tán tăng ure máu.

Trên đây là thông tin chi tiết về thuốc 5-FU cũng như cách sử dụng thuốc hiệu quả nhất cho từng trường hợp. Bên cạnh đó, bệnh nhân cũng cần tuân thủ theo sự hướng dẫn và liều chỉ định của bác sĩ để đạt kết quả điều trị tốt nhất. Để biết thêm nhiều loại thuốc ung thư khác cũng như kiến thức y học bổ ích, hãy theo dõi website Asia Genomics để cập nhật các bài viết mới nhất.

Nguồn tham khảo:

1. https://www-ncbi-nlm-nih-gov.translate.goog/books/NBK549808/?_x_tr_sl=en&_x_tr_tl=vi&_x_tr_hl=vi&_x_tr_pto=sc
2. https://www-healthline-com.translate.goog/health/cancer/5fu-chemo?_x_tr_sl=en&_x_tr_tl=vi&_x_tr_hl=vi&_x_tr_pto=sc
3. https://www.cancerresearchuk.org/about-cancer/cancer-in-general/treatment/cancer-drugs/drugs/fluorouracil
4. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6244944/
5. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4611546/